112 Acil'de Çeyrek Asır
Gezici ambulans ekipleri ile başlayan bir serüven...
Acil tıbbın en önemli aşamalarından birisi olan ambulans hizmetleri ve bu hizmeti ülkemizde yüklenen en büyük devlet kuruluşu olan 112 Acil Sağlık Hizmetleri 25.yılını kutluyor.
Gezici ambulans ekipleri ile başlayan acil sağlık hizmetleri, günümüzde ihtiyaç anında herkesin ulaşabileceği bir sisteme dönüşmüştür.
Acil tıbbın tarihine bakıldığında günümüzden 5000 yıl önce Mısır’da acil tıbbi müdahalelerin geliştirildiği ve uygulandığına dair bilgilere ulaşılsa da; yapılan uygulamalar ve yapılması gereken tedaviler arasındaki boşluğun bilimsel ve teknik olarak giderilmesi ile ilgili gelişmeler son yarım asırda hız kazanmıştır.
Dünyadaki gelişmelere paralel olarak ülkemizde de acil tıbbın gelişim süreci yeni olmakla birlikte geçmişe bakıldığında gerek Osmanlı’da gerek Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu ile birlikte askeri alanda Sıhhiye Birliklerinin kurulduğu, savaş alanında yaralı askerlerin taşındığı ve cephe gerisinde kurulan seyyar veya sabit hastanelerde hasta ve yaralıların tedavilerinin yapıldığı bilinmektedir.
Sıhhiye Mehmetçiklerin Türk olsun düşman olsun savaşta yaralanan tüm askerlerin bakım ve tedavisinde bulundukları ve insancıl her türlü yardımları yaptıklarına dair kanıtlara ulaşılmaktadır.
Bu alanda organize faaliyet gösteren ilk kuruluş, geçmişten günümüze çeşitli isimlerle adlandırılan aynı amaçlar doğrultusunda faaliyet gösteren Kızılay’dır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile birlikte her alanda olduğu gibi sağlık alanında da hızlı bir şekilde çalışmalar başlatılır. Yeni kurulan ve sistemli bir sağlık organizasyonu geçmişi olmayan devletin, elinde sağlıkla ilgili yeterli verileri yoktur. Üstelik sağlık işlerinden sorumlu bakanlığın henüz müstakil bir binası da yoktur. Valilik binasında birkaç odada çalışmalar yapılır.
(Detaylar için Dünyada ve Ülkemizde Acil Tıp Sistemleri kitabına bakabilirsiniz.)
1985 yılı ve sonrasında ambulans hizmetlerinde yaşanan gelişmeler açısından, ülkemizde acil sağlık hizmetlerinin başlangıcı olarak bu yıl milat kabul edilmektedir. O yıl, Ankara’da Numune Hastanesi bünyesinde ‘Hızır Acil Servis’ kurulmuştur. Ayrıca Sağlık Bakanlığı tarafından ilk kez, trafik kazalarında kullanılmak üzere bazı ana arterler ve turistik bölgelerde bir merkeze bağlı olmadan, araç telefonu ile ulaşılabilen gezici ambulans ekipleri kurulmuştur.
1986 yılında Ankara, İzmir ve İstanbul’da ‘Hızır Acil Servis’ kurulmuştur. 077 telefon hattı ile hizmet vermeye başlayan Hızır Acil Servislerde ambulans, şoför, teknik alt yapı, maddi kaynak gibi unsurlar belediyelerce karşılanırken, doktor, hemşire, sağlık memuru ve tıbbi malzemeler Sağlık Bakanlığınca sağlanmıştır. Daha çok hasta taşımacılığının ön planda tutulduğu bir yapıdan oluşan sistem, günümüzdeki acil sağlık hizmetlerinin temellerinin atılmasını sağlamıştır.
Sağlık Bakanlığı’nın 1993 yılında yayınladığı Ulusal Sağlık Politikalarının yer aldığı kitapta[1]; kazalardan kaynaklanan ölümleri azaltabilmek için ilk yardım ve acil yardım ile ilgili düzenlemeler yapılacağına dikkat çekilmektedir.
1993 yılında ‘Acil Tıp’ ayrı bir uzmanlık dalı olarak kabul edildi ve DEÜ ile Fırat Üniversitesi’nde acil tıp anabilim dalları kuruldu. Türkiye’de acil tıbbın bu dönemden sonraki kronolojik tarihçesi şöyledir[2]:
1993: İlk ve Acil Yardım (Acil Tıp) uzmanlık dalı oldu.
1993: Acil Tıp Teknikeri (Paramedik) eğitim programı başladı. Daha sonraları bu bölümün adı Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği (AABT) olarak değiştirildi.
1994: Hastane öncesi hizmetlerde, 077’den 112’ye geçiş yapıldı.
1994-1995: 112 Acil Yardım ve Kurtarma Ekipleri Ankara, İzmir ve İstanbul’da kuruldu. Ambulans ekiplerinde, doktor, hemşire ve sağlık memurları görevlendirildi.
1996: Sağlık Bakanlığı’na bağlı Sağlık Meslek Liselerinde İlk Yardım ve Acil Bakım Teknisyenliği bölümleri açıldı. Daha sonra bu bölümlerin adı Acil Tıp Teknisyenliği olarak değiştirildi.
2000: Sağlık Bakanlığı tarafından Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği çıkartıldı. Bu yönetmelik; acil sağlık hizmetlerinin ülke genelinde sevk ve idaresine dair usul ve esasları belirleyen en kapsamlı yönetmeliktir.
2004: İlk defa Sağlık Bakanlığı kadrolarına ATT ve AABT atamaları yapılarak 112’lerde acil sağlık hizmetleri alanında eğitim almış ekiplerin oluşturulması sağlandı.
Ambulans servislerinin kuruluş, işleyiş ve denetlenmesi ile acil sağlık aracı ve hasta nakil araçlarının tıbbi ve teknik donanım özelliklerini düzenleyen Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği yayınlandı.
2007: Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği’nde değişiklik yapılarak 28. Maddesine Acil Tıp Teknisyenleri ile Ambulans ve Acil Bakım Teknikerlerinin görev, yetki ve sorumlulukları eklendi.
2009: ATT ve AABT’lerin görev, yetki ve sorumluluklarını detaylı olarak düzenleyen Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri ile Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Tebliğ yayınlandı.
***Bu yazı Habip GOSTAK tarafından hazırlanmıştır. Kaynak göstermek şartıyla herhangi bir yayın organında yayınlanabilir, mesleki eğitim ve sunumlarda kullanılabilir. Beğendiğiniz yazıları sosyal ortamlarda paylaşabilir, öneri ve şikayetlerinizi tarafımıza ulaştırabilirsiniz.
[1] SB Ulusal Sağlık Politikaları Kitabı, Ankara, 1993.
[2] MEB, Acil Sağlık Hizmetleri Ders Kitabı, 2011, s. 8.